อุทุมฺพรรุกฺเข ปุปฺผานิ นาเหสุํ, ผลวิภูติ ปเนตฺถ อมฺเพ วุตฺตนยาว, ตถา นิคฺโรเธ, ตถา อสฺสตฺเถฯ อิติ สพฺพพุทฺธานํ เอโกว ปลฺลงฺโก, รุกฺขา ปน อญฺเญปิ โหนฺติฯ เตสุ ยสฺส ยสฺส รุกฺขสฺส มูเล จตุมคฺคญาณสงฺขาตโพธิํ พุทฺธา ปฏิวิชฺฌนฺติ, โส โส โพธีติ วุจฺจติฯ อยํ โพธิปริจฺเฉโท นามฯ

สาวกยุคปริจฺเฉทวณฺณนา

[9] สาวกยุคปริจฺเฉเท ปน ขณฺฑติสฺสนฺติ ขณฺโฑ จ ติสฺโส จฯ เตสุ ขณฺโฑ เอกปิติโก กนิฏฺฐภาตา, ติสฺโส ปุโรหิตปุตฺโต ฯ ขณฺโฑ ปญฺญาปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโต, ติสฺโส สมาธิปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโตฯ อคฺคนฺติ ฐเปตฺวา วิปสฺสิํ ภควนฺตํ อวเสเสหิ สทฺธิํ อสทิสคุณตาย อุตฺตมํฯ ภทฺทยุคนฺติ อคฺคตฺตาเยว ภทฺทยุคํฯ อภิภูสมฺภวนฺติ อภิภู จ สมฺภโว จฯ เตสุ อภิภู ปญฺญาปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโตฯ สิขินา ภควตา สทฺธิํ อรุณวติโต พฺรหฺมโลกํ คนฺตฺวา พฺรหฺมปริสาย วิวิธานิ ปาฏิหาริยานิ ทสฺเสนฺโต ธมฺมํ เทเสตฺวา ทสสหสฺสิโลกธาตุํ อนฺธกาเรน ผริตฺวา – ‘‘กิํ อิท’’นฺติ สญฺชาตสํเวคานํ โอภาสํ ผริตฺวา – ‘‘สพฺเพ เม รูปญฺจ ปสฺสนฺตุ, สทฺทญฺจ สุณนฺตู’’ติ อธิฏฺฐหิตฺวา – ‘‘อารมฺภถา’’ติ คาถาทฺวยํ (สํ. นิ. 1.185) ภณนฺโต สทฺทํ สาเวสิฯ สมฺภโว สมาธิปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโต อโหสิฯ

โสณุตฺตรนฺติ โสโณ จ อุตฺตโร จฯ เตสุปิ โสโณ ปญฺญาปารมิํ ปตฺโต, อุตฺตโร สมาธิปารมิํ ปตฺโต อโหสิฯ วิธุรสญฺชีวนฺติ วิธุโร จ สญฺชีโว จฯ เตสุ วิธุโร ปญฺญาปารมิํ ปตฺโต อโหสิ, สญฺชีโว สมาธิปารมิํ ปตฺโตฯ สมาปชฺชนพหุโล รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานกุฏิเลณมณฺฑปาทีสุ สมาปตฺติพเลน ฌายนฺโต เอกทิวสํ อรญฺเญ นิโรธํ สมาปชฺชิ, อถ นํ วนกมฺมิกาทโย ‘‘มโต’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา ฌาเปสุํฯ โส ยถาปริจฺเฉเทน สมาปตฺติโต อุฏฺฐาย จีวรานิ ปปฺโผเฏตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ ตทุปาทาเยว จ นํ ‘‘สญฺชีโว’’ติ สญฺชานิํสุฯ ภิยฺโยสุตฺตรนฺติ ภิยฺโยโส จ อุตฺตโร จฯ เตสุ ภิยฺโยโส ปญฺญาย อุตฺตโร, อุตฺตโร สมาธินา อคฺโค อโหสิฯ ติสฺสภารทฺวาชนฺติ ติสฺโส จ ภารทฺวาโช จ ฯ

เตสุ ติสฺโส ปญฺญาปารมิํ ปตฺโต, ภารทฺวาโช สมาธิปารมิํ ปตฺโต อโหสิ ฯ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานนฺติ สาริปุตฺโต จ โมคฺคลฺลาโน จฯ เตสุ สาริปุตฺโต ปญฺญาวิสเย, โมคฺคลฺลาโน สมาธิวิสเย อคฺโค อโหสิฯ อยํ สาวกยุคปริจฺเฉโท นามฯ

สาวกสนฺนิปาตปริจฺเฉทวณฺณนา

[10] สาวกสนฺนิปาตปริจฺเฉเท วิปสฺสิสฺส ภควโต ปฐมสนฺนิปาโต จตุรงฺคิโก อโหสิ, สพฺเพ เอหิภิกฺขู, สพฺเพ อิทฺธิยา นิพฺพตฺตปตฺตจีวรา, สพฺเพ อนามนฺติตาว อาคตา, อิติ เต จ โข ปนฺนรเส อุโปสถทิวเสฯ อถ สตฺถา พีชนิํ คเหตฺวา นิสินฺโน อุโปสถํ โอสาเรสิฯ ทุติยตติเยสุปิ เอเสว นโยฯ ตถา เสสพุทฺธานํ สพฺพสนฺนิปาเตสุฯ ยสฺมา ปน อมฺหากํ ภควโต ปฐมโพธิยาว สนฺนิปาโต อโหสิ, อิทญฺจ สุตฺตํ อปรภาเค วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘มยฺหํ, ภิกฺขเว, เอตรหิ เอโก สาวกานํ สนฺนิปาโต’’ติ อนิฏฺฐเปตฺวา ‘‘อโหสี’’ติ วุตฺตํฯ

ตตฺถ อฑฺฒเตฬสานิ ภิกฺขุสตานีติ ปุราณชฏิลานํ สหสฺสํ, ทฺวินฺนํ อคฺคสาวกานํ ปริวารานิ อฑฺฒเตยฺยสตานีติ อฑฺฒเตฬสานิ ภิกฺขุสตานิฯ ตตฺถ ทฺวินฺนํ อคฺคสาวกานํ อภินีหารโต ปฏฺฐาย วตฺถุํ กเถตฺวา ปพฺพชฺชา ทีเปตพฺพาฯ ปพฺพชิตานํ ปน เตสํ มหาโมคฺคลฺลาโน สตฺตเม ทิวเส อรหตฺตํ ปตฺโตฯ ธมฺมเสนาปติ ปนฺนรสเม ทิวเส คิชฺฌกูฏปพฺพตมชฺเฌ สูกรขตเลณปพฺภาเร ภาคิเนยฺยสฺส ทีฆนขปริพฺพาชกสฺส สชฺชิเต ธมฺมยาเค เวทนาปริคฺคหสุตฺตนฺเต (ม. นิ. 2.201) เทสิยมาเน เทสนํ อนุพุชฺฌมานํ ญาณํ เปเสตฺวา สาวกปารมิญาณํ ปตฺโตฯ ภควา เถรสฺส อรหตฺตปฺปตฺติํ ญตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา เวฬุวเนเยว ปจฺจุฏฺฐาสิฯ เถโร – ‘‘กุหิํ นุ โข ภควา คโต’’ติ อาวชฺชนฺโต เวฬุวเน ปติฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา สยมฺปิ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา เวฬุวเนเยว ปจฺจุฏฺฐาสิฯ อถ ภควา ปาติโมกฺขํ โอสาเรสิฯ ตํ สนฺนิปาตํ สนฺธาย ภควา – ‘‘อฑฺฒเตฬสานิ ภิกฺขุสตานี’’ติ อาหฯ อยํ สาวกสนฺนิปาตปริจฺเฉโท นามฯ